Rodzaje pamięci. Jak funkcjonuje pamięć człowieka? Cz. II

Jak ćwiczyć pamięć krótkotrwałą

Pamięć semantyczna

Przydaje się w szkole, a potem w życiu zawodowym. Mimo ogólnej dostępności informacji  choćby w Internecie, bogata wiedza umożliwia kojarzenie różnego rodzaju informacji w szybkim tempie co pozwala na efektywne wykonywanie bardziej skomplikowanych zadań takich jak choćby stawianie diagnozy w skomplikowanym przypadku choroby, projektowanie urządzeń technicznych czy tworzenie strategii ochrony środowiska. Niektóre osoby mają szczególną zdolność do zapamiętywania ogromnej ilości informacji z wielu dziedzin, co przydaje się w różnego rodzaju konkursach wiedzy takich jak “Miliarderzy” czy “Jeden z dziesięciu”.

Pamięć epizodyczna konstytuuje nasze JA, daje poczucie ciągłości, buduje naszą tożsamość, daje poczucie przynależności poprzez pamięć wspólnych przeżyć w rodzinie czy lokalnej społeczności.

Istnieją osoby (kilka na całym świecie), które posiadają doskonałą pamięć wydarzeń własnego życia. Potrafią one przywołać pamięć wydarzeń dowolnego dnia i opowiedzieć w co byli wówczas ubrani, jakie jedli posiłki, o czym rozmawiali ze znajomym przez telefon, co widzieli w drodze do pracy.

Dzieci, zwłaszcza małe oraz te, które przeżyły traumę relacyjną (oddzielenie od biologicznych rodziców, pobyt w domu dziecka, przejście do rodziny zastępczej lub adopcyjnej), potrzebują wspomagania tego rodzaju pamięci, aby utworzyć w umyśle spójną, zrozumiałą dla nich historię swojego życia, poznać swoje korzenie – przodków, tradycje, ważne wydarzenia z historii rodziny. Służą temu albumy ze zdjęciami, rodzinne opowieści, wycieczki w pamiątkowe miejsca, a czasem także dzienniki z fotografiami, rysunkami i zapiskami dotyczącymi znaczących emocjonalnie wydarzeń. Taka forma pamiętnika polecana jest także dla dzieci ze spektrum autyzmu, którym pomaga w budowaniu kompetencji społecznych.

Jak trenować pamięć krótkotrwałą

Osobnym tematem jest pamięć traumatycznych wydarzeń związanych z zagrożeniem życia (napaść, wypadek, kataklizm). Tak ekstremalne przeżycia nie mogą być zapisane w postaci spójnej narracji. Są one pofragmentowane, utrwalone jako sensoryczno-emocjonalne doznania (niepowiązane obrazy, dźwięki, zapachy budzące uczucie panicznego lęku). Zachodzące samoistnie lub podczas pracy z terapeutą procesy zdrowienia polegają na wygaszeniu silnych skojarzeń, uporządkowaniu fragmentów i przeniesieniu ich do “magazynu” pamięci. Obecnie najbardziej polecane sposoby “porządkowania” takich traumatycznych wspomnień to terapia EMDR lub metoda przedłużonej ekspozycji stosowana w nurcie terapii poznawczo-behawioralnej.

Pamięć proceduralna umożliwia automatyczne wykonywanie wyuczonej czynności. Opiera się na pewnych nawykach, powtarzających się reakcjach na bodźce. Dotyczy czynności, o których mówimy, że się ich nie zapomina jak pływanie czy jazda na łyżwach. Szczególne problemy z nauczeniem się i automatyzacją aktywności ruchowych mają dzieci z dyspraksją rozwojową. Dotyczy to również umiejętności przydatnych w codziennym życiu takich jak ubieranie się, mówienie, gra w piłkę. Dziecko potrafi na przykład z dużym wysiłkiem opanować jazdę na rowerze, ale tylko na swoim własnym. Próba jazdy na innym modelu będzie dla niego dużym wyzwaniem. Przypuszcza się, że ważną rolę w uczeniu się czynności ruchowych pełni pamięć krótkotrwała, która u dzieci z dyspraksją jest osłabiona.

Procesy zapamiętywania powiązane z narządami zmysłu i ruchem

Informacje trafiają do nas wieloma kanałami związanymi głównie z narządami zmysłów. Mamy zróżnicowane preferencje dotyczące sposobu przesyłania informacji i zdolnością do ich zapamiętywania. Jedni mówią, że najlepiej zapamiętują widziane obrazy, inni wolą słuchać uważnie wykładu. W edukacji ważne jest wykorzystywanie różnych kanałów, aby “trafić” do każdego ucznia i zwiększyć łatwość przyswajania przekazywanych informacji. Wielu ludzi najlepiej uczy się poprzez mieszane środki przekazu, co zapobiega uczuciu znudzenia. Dlatego informacje podane słownie wzmacniamy odpowiednio dobraną ilustracją. Młodsze dzieci mają dużą potrzebę ruchu, którą należy uwzględnić planując zajęcia. Również starsi uczniowie, także osoby dorosłe odnoszą ogromne korzyści z wykorzystania ruchu w procesie nauczania i uczenia się. Stwierdzono, że nie tylko pozwala on dotlenić cały organizm i zmniejszyć odczuwane napięcie oraz zniwelować skutki przeżytego stresu, ale również uruchamia procesy budowy nowych połączeń w mózgu.

Duży wpływ na funkcjonowanie pamięci ma stan psychiczny człowieka. Zaburzenia depresyjne i lękowe oraz przewlekły stres mogą osłabiać procesy uczenia się i zapamiętywania. Nawet chwilowe trudności np. poważne zmartwienie mogą sprawić, że nie możemy skupić sie na czytanej książce, a po jej ukończeniu nie pamiętamy treści.

Na sprawność pamięci wpływają nie tylko wrodzone zdolności, ale i warunki życia. Na przykład u dzieci, które mają za sobą traumatyczne przejścia i na stałe podwyższony poziom kortyzolu- hormonu stresu – hipokampy, struktury odpowiedzialne za przechowywanie informacji, kurczą się, a zdolności do uczenia się pamięciowego mogą być mocno obniżone. Pamięć może być również osłabiona z powodu czynnych lub przebytych infekcji takich jak borelioza czy zapalenie mózgu oraz chorób neurodegeneracyjnych jak choroba Parkinsona czy Alzheimera.

Na poprawę pamięci znacząco wpływa ruch. Pomaga dotlenić mózg, powoduje powstawanie nowych połączeń nerwowych. Odpowiednia dieta dostarcza organizmowi budulca do ich tworzenia i dostarcza odpowiednich substancji niezbędnych do bieżącego działania neuronów. Ćwiczenie pamięci pozwala na zachowanie zdolności uczenia się do końca życia.

Zapraszamy do zapoznania się z złączonym materiałem w którym podpowiadamy jak trenować pamięć krótkotrwałą.

Autor: Anna Biernacka

Załączniki:

Porady jak trenować pamięć

Bibliografia

Maria Jagodzińska (2012). Psychologia pamięci. Badania, teorie, zastosowania. Sensus, Gliwice.

Anita Bryńska i in. (2018). ADHD – zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Przewodnik dla rodziców i wychowawców. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Bessel Van Der Kolk (2018). Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy. Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa

Czytaj także

„Jak grają najlepsi” – konferencja prasowa

Dzisiaj chciałabym podzielić się z Wami wrażeniami z niezwykłego wydarzenia, które odbyło się 25.03.24 w warszawskim miasteczku edukacyjnym „miniciti” przy Placu Konesera. Miałam przyjemność uczestniczyć w spotkaniu zorganizowanym przez dwie…

Partnerzy portalu