Materiał edukacyjny „Fair play”

FAIR PLAY (z ang. czysta gra) – norma wartości w sporcie

Jest wyrazem postawy reprezentowanej na boisku, gdzie zwycięstwo nie jest celem, który należy osiągnąć za wszelką cenę. Postawa ta cechuje się przestrzeganiem przepisów gry i odrzuceniem korzyści wynikających z błędów sędziego oraz różnego rodzaju oszustw sportowych.

Sportowca przestrzegającego zasad fair play można poznać po godnym zachowaniu zarówno w wypadku zwycięstwa jak i porażki.

GENEZA FAIR PLAY

Starożytni Grecy nie znali pojęcia fair play, ale to właśnie oni utworzyli pojęcie etyki (ethikos – zgodny z obyczajem). Przed każdymi zawodami startujący w nich  składali przysięgę przed posągiem Zeusa Horkiosa, w której zobowiązywali się do przestrzegania norm etycznych w czasie zawodów. Kto walczył nieuczciwie (próbował przekupywać sędziów lub innych zawodników) podlegał karze pieniężnej – musiał zapłacić za własny pomnik hańby – zanes lub zostawał wykluczony z igrzysk. Do historii przeszły igrzyska olimpijskie z roku 392 i 388 pne, na których wystawiono po sześć posągów grzywiennych. Również w Starożytności powstała pierwsza kontrowersja związana z naruszeniem równości szans bez naruszania etyki walki sportowej. Dromeus ze Stymfalosu miał uzyskać dwa zwycięstwa olimpijskie, dwa delhijskie, trzy istmijskie oraz pięć nemejskich dzięki wprowadzeniu mięsa do swojej diety. A do tej pory dieta sportowców była oparta na serze. Zawodnik oczywiście naruszył tradycję, ale nie złamał reguł gry, które tego nie zabraniały.

Zasada fair play (czystej gry), którą znamy dziś ukształtowała się na Wyspach Brytyjskich w czasach celtyckich i na początku nie była związana ze sportem, ale z zasadami postępowania wojennego. Rycerz późnego średniowiecza Lancelot sławę swą zawdzięczał nie tyle odniesionym zwycięstwom, ile raczej temu, ze zawsze walczył z honorem. Zwykł mawiać „Nigdy nie zabijam rycerza, który spadł z konia. Niechaj Bóg mnie ustrzeże przed taką hańbą”. Można więc powiedzieć, że duch czystej gry istniał w owych czasach i – co więcej – ceniono go. Samo wyrażenie fair play po raz pierwszy pojawiło się pod koniec XVI wieku w sztuce Williama Szekspira „Król Jan”. Również pod koniec XVI wieku pojawiła się pierwsza w historii języka angielskiego przeciwstawność fair play, czyli faul play, a więc nieuczciwa gra. Użycie wyrażenia fair play przez Szekspira utorowało temu zwrotowi drogę do życia codziennego, a stąd do sportu. Ale stało się to dopiero w XIX wieku w atmosferze angielskiego liberalizmu mieszczańskiego – mówiono wówczas o zachowaniu rycerskim (gentelmanlike) jako o podstawowej zasadzie sportu. W XIX wieku sport angielski zaczął być naśladowany w Europie kontynentalnej, a razem z nim przenikało do języków europejskich pojęcie fair play. Twórca neoolimpizmu Pierre de Coubertin początkowo próbował zastąpić wyrażenie fair play francuskim zwrotem „duch rycerskości” (l’esprit chevalresque), ale po igrzyskach w Londynie na dobre i ostatecznie zadomowił się w sporcie termin fair play.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy termin fair play pojawił się w Polsce. Przypuszcza się, że było przed I wojną światową, gdy zaczęto go używać w stowarzyszeniach sportowych wzorowanych na klubach angielskich.

Zasada fair play legła u podstaw etyki sportu, która określa ogół norm moralnych obowiązujących w toku współzawodnictwa sportowego.

KRÓTKA HISTORIA KONKURSÓW FAIR PLAY

Coroczne wyłanianie laureatów nagród fair play jest najbardziej spektakularnym zadaniem Klubów Fair Play w różnych krajach świata. Zdobywcy głównych nagród w Polsce są zgłaszani do nagród i wyróżnień Międzynarodowego Komitetu Fair Play.

Inicjatorem nagród fair play w Polsce w 1963 roku był ówczesny kierownik Redakcji Sportowej „Sztandaru Młodych” Tadeusz Olszański. Redaktor Olszański zaprosił Tadeusza Konwickiego, Jana Strzeleckiego i Andrzeja Ziemilskiego do dyskusji na temat „Bij Mistrza„. Obserwując negatywne postawy widowni sportowej wobec elegancko walczących mistrzów w boksie, panowie uznali, że najwyższy czas, by honorować tych, którzy walczą fair. I tak, w drodze plebiscytu, „Sztandar Młodych” wyłonił po raz pierwszy „Dżentelmena Sportu” za rok 1963, a został nim wybitny pięściarz Zbigniew Pietrzykowski. Plebiscyt ten przekształcił się szybko we wspólny Plebiscyt Fair Play PKOl i „Sztandaru Młodych”. W latach 1963-1983 przez 20 lat przyznawane były tytuły Dżentelmena Sportu i wyróżnienia, potem Nagrody Fair Play, Nagrody Główne Fair Play, a obecnie: Główne Trofea Fair Play, wyróżnienia i listy gratulacyjne. Wspólnie z redakcją „Sztandaru Młodych” PKOl organizował plebiscyty (przekształcone z czasem w konkursy) przez 30 lat do 1996 roku, z przerwą w latach 1973-1976. W 1997 roku współorganizatorem była redakcja sportowa „Sztandaru”, a w latach 1997-2005 patronem medialnym i współorganizatorem była Spółka z o.o. „Presspublica” – wydawca dziennika „Rzeczpospolita”. Od 2007 roku patronem medialnym Konkursu jest Redakcja Sportowa TVP Sport.

Z ramienia PKOl konkursy Fair Play organizuje Klub Fair Play PKOl, którego głównym i oficjalnym sponsorem od roku 1998 jest Marka SNICKERS®. Od 1997 roku Nagrodę Główną, a od 2001 Główne Trofeum Fair Play stanowi Statuetka projektu Krystiana Jarnuszkiewicza, wykonana w oparciu o znaczek Klubu, zaprojektowany przez firmę Public FCB Poland. Wręcza się ją również jako Honorowe Trofeum Fair Play PKOl osobom wybitnie zasłużonym dla ruchu olimpijskiego. Pierwsze Honorowe Trofeum Klub Fair Play PKOl przyznał w 1998 roku Januszowi Piewcewiczowi – wieloletniemu Sekretarzowi Międzynarodowego Komitetu Fair Play. Następnie otrzymali je w latach 1999-2002: Profesor Stefan Wołoszyn – zasłużony działacz Klubu Fair Play i Polskiej Akademii Olimpijskiej; legendarny trener polskiej reprezentacji w piłce nożnej – Kazimierz Górski i Maria Kwaśniewska-Maleszewska – wybitny działacz polskiego i światowego ruchu olimpijskiego, wzór postawy Fair Play w sporcie i w życiu.

Klub Fair Play PKOl przyznaje corocznie główne Trofeum oraz wyróżnienia Fair Play.

ZŁOTE REGUŁY FAIR PLAY

1. Kierujcie dziećmi tak, aby sport stał się jednym z elementów ich dobrego samopoczucia, zdrowego i radosnego stylu życia
2. Uczcie swoich uczniów różnorodnych dziedzin sportu, aby we wczesnych latach przygotowania sportowego uniknęli specjalizacji
3. Stwarzajcie dzieciom okazję do nieskrępowanych gier rozwijając ich zwinność i spryt. Podkreślenie wagi wyników nie jest najważniejsze
4. Niech dzieci czują, że gdy konkurencjach sportowych zrobią wszystko w miarę swoich możliwości, wzbogaca swoją osobowość, rozwiną siłę woli i poczucie własnej wartości.
5. Uczcie dzieci i oceniajcie je za prawidłowe sportowe zachowanie. Dajcie przykład osobisty.
6. Wspomagajcie uczniów utalentowanych, utrzymujcie kontakt z ich nauczycielami, trenerami, rodzicami
7. Dbajcie o dzieci zwolnione z zajęć wychowania fizycznego, pobudzajcie w nich naturalną chęć ruchu
8. Pielęgnujcie zamiłowanie do ruchu i sportu w każdym detalu, aby na stadionach nie pojawiali się tylko sportowcy wyjątkowi, ale aby zapełniły się one znawcami i entuzjastami, którzy docenia dobra grę
9. Usiłujcie pozyskać kolegów z grona pedagogicznego, aby zainteresować ich życiem sportowym szkoły
10. Wychowujcie dzieci tak, aby dbały o czystość urządzeń sportowych, przyrządów i sprzętu
11. Przy układaniu programu sportowego weźcie pod uwagę to, aby uczniowie dobrze się uczyli. Podtrzymujcie współzawodnictwo „Dobry uczeń – dobry sportowiec”.

KODEKS FAIR PLAY

1. Fair play – to mój pomysł na sukces w życiu i w sporcie, ale nie za wszelką cenę.
2. Fair play – to dla mnie radość ruchu i współzawodnictwo, szacunek dla lepszego.
3. Fair play – to mój sposób na bycie sobą w życiu i w sporcie, w kontaktach z innymi.
4. Fair play – to życzliwość dla ludzi, pomoc i współdziałanie w sporcie oraz w życiu mojej klasy, mojej szkoły, mojej rodziny.
5. Fair play – to równość szans w grze, w zabawie, w zawodach, w rywalizacji koleżeńskiej.
6. Fair play – to ja i ty; to my i oni; dotyczy nas wszystkich.
7. Fair play – to przestrzeganie reguł gry i przepisów na co dzień – w życiu i w walce sportowej.
8. Fair play – to troska o zdrowie moje i moich kolegów, mojej rodziny i przyjaciół, w czasie pracy i wypoczynku.
9. Fair play – to poszanowanie ludzi, przyrody i środowiska.
10. Fair play – to moja walka z nielojalnością, niesprawiedliwością i oszustwami w życiu i w sporcie.

Autorzy: Zofia i Ryszard Żukowscy