Poczucie zmęczenia swoim stanowiskiem, wzmożony stres i zdenerwowanie, obojętność i apatia wobec własnej pracy – to właśnie najpopularniejsze objawy wypalenia zawodowego. Chociaż może ono dotknąć każdego, niezależnie od profesji, niektóre zawody są na wypalenie narażone bardziej niż pozostałe: pracownicy służby zdrowia, psycholodzy, czy właśnie nauczyciele. Jak wygląda wypalenie zawodowe nauczyciela, jakie są jego przyczyny i jak sobie z nim radzić?
Wypalenie zawodowe – co to jest?
Wypalenie zawodowe wiąże się nie tylko z symptomami emocjonalnymi, ale również fizycznymi. To poczucie wyczerpania swoją pracą, zarówno w sensie dosłownym – fizycznego zmęczenia, brak sił i energii – jak i umysłowym, któremu towarzyszy zobojętnienie, zanik wszelkiej motywacji, poczucie zagubienia i trafienia na życiową i zawodową ścianę. Wypalenie zawodowe sprawia, że nie odczuwamy żadnej satysfakcji z naszej pracy, traktując ją jako przykry obowiązek. Nawet względne sukcesy w życiu zawodowym nie wywołują u nas żadnej pozytywnej reakcji, wydają się być raczej chwilową przerwą od ciągłego poczucia porażki i zmarnowanego czasu. Praca, do której kiedyś podchodziliśmy z pasją i zapałem staje się jedynie ośmiogodzinnym więzieniem nijakości, do którego dzień w dzień udajemy się pozbawieni nadziei, że kiedykolwiek będzie lepiej. Jak łatwo się domyśleć, wypalenie zawodowe prowadzić może do poważnych zaburzeń, w tym depresji. Dlaczego ten problem tak często dotyka polskich nauczycieli?
Co wpływa na wypalenie zawodowe nauczycieli?
Różnorodne czynniki wpływają na częste występowanie wypalenia zawodowego wśród nauczycieli. Przyczyny wypalenia zawodowego nauczycieli znaleźć można zarówno na poziomie strukturalnym, jak i jednostkowym. Osoby niecierpliwe, bez motywacji czy pasji o wiele szybciej poczują się zmęczone swoją pracą. Jednak to przede wszystkim czynniki zewnętrzne najbardziej wpływają na wypalenie zawodowe nauczycieli. Narastający natłok obowiązków w połączeniu z niesatysfakcjonującą pensją sprawiają, że nauczyciele szybko zaczynają czuć się w swoim zawodzie przeciążeni i niedocenieni. Od nauczycieli wymaga się dzisiaj o wiele więcej, niż tylko nauczania dzieci: mają być wzorowymi wychowawcami i naczelnymi kibicami każdego dziecka z osobna, muszą być przyjaźni, łagodni i cierpliwi, ale jednocześnie surowi i wymagający, by wyciągać z dziecka maksimum potencjału.
Rodzice coraz częściej chcą, by nauczyciel był też psychologiem, trenerem i menedżerem kariery ich dziecka. Natłok obowiązków jest według opinii publicznej rekompensowany letnimi wakacjami i krótszymi godzinami pracy w szkole, nikt nie zwraca jednak uwagi na ogromne ilości pracy w domu, jaką każdy nauczyciel musi wykonywać przed i po przeprowadzeniu zajęć w szkole. Przygotowywanie testów i kartkówek, sprawdzanie prac i egzaminów, planowanie zajęć z dziećmi, rozwiązywanie indywidualnych problemów. Lata pracy pod ciągłym stresem wynagradzanie słabą pensją sprawiają, że nawet najbardziej zaangażowani nauczyciele z czasem zaczynają „pękać”. To właśnie przez to coraz bardziej odczuwalny jest brak nauczycieli z pasją i zapałem do nauczania – szczególnie młody osoby coraz rzadziej decydują się na podjęcie tego zawodu.
Doświadczeni profesjonaliści z długoletnim stażem również coraz chętniej podejmują się drastycznych kroków: najzwyczajniej w świecie nauczyciele odchodzą z zawodu. 2023 rok pokazuje, że problem staje się coraz poważniejszy: liczba wakatów w szkołach wzrasta, a chętnych do podjęcia się zawodu po prostu brak. Kiedyś na pytanie „jakich nauczycieli brakuje najbardziej?” zgodnie odpowiedzielibyśmy: innowatorów, „świeżej krwi” chcących zmian w skostniałym systemie szkolnictwa. Dzisiaj jednak nie jest już tak kolorowo, bo w polskich szkołach zaczyna brakować nauczycieli jakichkolwiek – i jeśli nic się nie zmieni, czeka nas naprawdę poważny problem w nauczaniu.
Jak radzić sobie z wypaleniem zawodowym?
Jak w przypadku każdej innej przypadłości, w przypadku wypalenia zawodowego ważna jest szybka reakcja. Łatwo jednak pomylić je ze zwykłym, przejściowym zmęczeniem. Kiedy powinna zapalić się nam w głowie czerwona lampka, sygnalizująca, że pora na stanowczą reakcję? Przede wszystkim gdy mimo upływu dni, a nawet tygodni, zmęczenie i zobojętnienie nie przestaje mijać. Często jest wręcz przeciwnie – czujemy, że miarowo narasta. Profilaktyka wypalenia zawodowego nauczycieli polega na rozpoznaniu u siebie pierwszych objawów wypalenia i podjęciu działań pozwalających zerwać z przytłaczającą rutyną pracy.
Pomocny będzie przede wszystkim krótki urlop pozwalający na odpoczynek i skupienie się na aktywnościach, które dają nam przyjemność i pozwalają realizować swoje pasje. Ważne jest też zadbanie o rozwój swojego życia zawodowego: zdecydowanie się na dodatkowe kursy pozwalające poszerzyć kompetencje i rozwinięcie zdolności pozwalających na nabranie nowych perspektyw w przyszłości. Czasem jednak trzeba zdecydować się na bardziej radykalne rozwiązania – niektórzy walczą z wypaleniem zawodowym poprzez zmianę miejsca pracy lub nawet obranie całkowicie nowej ścieżki kariery. Podążanie za marzeniami i własnym szczęściem to ruch ryzykowny, ale pozwalający wreszcie poczuć kontrolę nad swoim życiem.
