Nikt nie powinien być wykluczony – to nadrzędna zasada i fundament edukacji włączającej, zwanej także nieraz inkluzyjną. Podejście to zakłada, że system edukacji i nauczania jest dla wszystkich dzieci, niezależnie od ich umiejętności czy sprawności. To z pewnością piękna idea, która zostaje powoli wprowadzana w niektórych szkołach. Edukacja włączająca w przedszkolu to także coraz częstsze zjawisko.
Edukacja włączająca: co to jest?
Dzieci z niepełnosprawnościami, z upośledzeniem, niedostosowane społecznie czy znajdujące się w spektrum autyzmu były w przeszłości – i nieraz nadal są – wyłączane z tradycyjnego systemu nauczania. Celem edukacji włączającej jest zmiana tego stanu rzeczy.
Edukacja włączająca jest, w dużym skrócie, systemem nauczania zakładającym obecność w klasie uczniów nienormatywnych (na przykład z niepełnosprawnością) w normalnym klasowym środowisku. Promuje on różnorodność, uczy szacunku do innych, przyzwyczaja wszystkie dzieci do tego, że ludzie są różni – i nie wszyscy są w pełni sprawni.
Ostatecznie chodzi też oczywiście o zapewnienie uczniom o zróżnicowanych potrzebach zabezpieczenia na przyszłość i narzędzi niezbędnych w dorosłym życiu. Chodzi tu zarówno o kwestie ekonomiczne, jak i socjologiczne.
Czym różni się edukacja włączająca od integracyjnej? Ta druga skupia się przede wszystkim na nienormatywnym uczniu, patrzy na jego indywidualne potrzeby, natomiast edukacji włączającej przyświeca bardziej holistyczny cel – angażowanie całej klasy. W tym podejściu nauczyciel jest jednocześnie specjalistą od uczniów ze zróżnicowanymi potrzebami i traktuje wszystkich podopiecznych tak samo, choć nadal pamięta o ograniczeniach niektórych z nich.
Strategie pracy z uczniami o różnych potrzebach
W temacie edukacji włączającej można wyróżnić trzy główne elementy strategii pracy z uczniami. Stanowią one fundament odpowiedniego planowania zajęć w edukacji szkolnej czy przedszkolnej.
- Po pierwsze: kluczowe jest zapewnienie różnorodnych sposobów prezentowania treści. Chodzi o zaoferowanie wyboru w zakresie percepcji i zrozumienia. Może to być chociażby proponowanie alternatyw dla treści dźwiękowych czy wizualnych.
- Po drugie: należy zapewnić wiele możliwości ekspresji dla uczniów, a nie ograniczać ich do jedynej słusznej, z góry ustalonej.
- Po trzecie: trzeba stosować różne sposoby angażowania uczniów. Należy wspierać indywidualne wybory i autonomię dziecka w procesie uczenia się.
To wszystko wymaga oczywiście odpowiednich szkoleń i kwalifikacji. W Polsce coraz częściej powstają programy oferujące nauczycielom taką właśnie ścieżkę rozwoju.
Edukacja włączająca: wady i zalety
Zalety edukacji włączającej zawierają się już w samej jej definicji. Idea włączania dzieci nienormatywnych do zwykłego życia społecznego w środowisku szkolnym nie posiada wad sama w sobie. Za wady można uznać jednak pewne czynniki zewnętrzne.
Może to być na przykład nieprzystosowany system edukacji. Brak specjalistycznych narzędzi umożliwiających skuteczną edukację włączającą – szkolenie i oferowanie nauczycielom okazji do nabywania dodatkowych umiejętności wymaga określonych zasobów. Konkretne kwalifikacje są natomiast do tego typu systemu edukacji niezbędne.
Problemem edukacji włączającej mogą być też uprzedzenia i stereotypy. Zakładamy, że wszyscy będą traktować uczniów nienormatywnych jak innych rówieśników, a – nieważne czy mówimy o szkole czy przedszkolu – nigdy nie można przewidzieć nastawienia i reakcji dzieci. Może się zdarzyć, że osoba w spektrum Zespołu Aspergera, niedowidząca czy uczeń z niepełnosprawnością nie będzie czuł się akceptowany, z różnych powodów. To zaburzy, rzecz jasna, proces edukacji włączającej.
Edukacja włączająca jest więc wyzwaniem, ale trudno realizować ją w obecnych realiach klasowo-szkolnych czy przedszkolach publicznych. To świetna inicjatywa, która sprawdzi się tylko we właściwych warunkach, zapewniających zrównoważony rozwój i komfort wszystkim dzieciom.
