Indywidualizacja w nauczaniu to „uwzględnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym różnic indywidualnych między uczniami i stosowanie takich zabiegów pedagogicznych, które przy uwzględnieniu owych różnic, sprzyjają maksymalnemu rozwojowi osobowości uczących się” ( T. Lewowicki, Indywidualizacja kształcenia. Dydaktyka różnicowa. Warszawa 1997). Według Heleny Wolny natomiast, indywidualizacja jest jedną z nowszych zasad nauczania, polegającą na uwzględnianiu przez nauczyciela, w toku nauki szkolnej, różnic między uczniami, będącymi w tym samym wieku. Różnice owe dotyczą – zdaniem autorki – zdolności, zainteresowań, tempa pracy, sposobów przyswajania wiedzy oraz motywacji uczenia się. ( H. Wolny, Zasada indywidualizacji w nauczaniu języka polskiego. Warszawa 1979).
Zasada indywidualizacji jest dyrektywą postępowania kierowaną przez nauczyciela. Jej istota polega na uwzględnieniu różnic między uczniami. Zauważanie odrębności uczniów przejawia się w praktyce dostosowywaniem treści, metod, organizacji nauczania i wychowania do ich indywidualnych potrzeb i możliwości.
Indywidualizacja w nauczaniu poprzez lekcje wychowania fizycznego
Z punktu widzenia nauczyciela wychowania fizycznego owe różnice dotyczą: tempa rozwoju ontogenetycznego, poziomu cech motorycznych, sprawności fizycznej, umiejętności ruchowych, szybkości reagowania na rozmaite bodźce, tempa pracy umysłowej i ruchowej, potrzeb wynikających z zainteresowań, a także osobowości ucznia.
Indywidualizację może i powinien stosować każdy nauczyciel bez jakichkolwiek ograniczeń odnoszących się do miejsca i czasu zajęć. Nauczyciel nie może zapomnieć o tym, że klasa składa się przeważnie z 26 uczniów, którzy oprócz tego, iż tworzą mniej lub bardziej zgrany zespół są odrębnymi jednostkami z różnymi możliwościami i potrzebami. Niekiedy mówi się o indywidualizacji tam, gdzie uczniowie pojedynczo w tym samym czasie wykonują te same zadania. Bywa też sprowadzanie indywidualizacji nauczania do różnicowania kryteriów kontroli i oceny osiągnięć uczniów (od jednych wymaga się mniej, od innych więcej). Można tez się spotkać z określeniem indywidualizacji w nauczaniu wówczas, gdy nauczyciel biorąc pod uwagę poziom przyswajania nowych treści przez różnych uczniów dzieli klasę na kilka grup charakteryzujących się dobrym, średnim i słabym tempem uczenia się.
Stosowanie zasady indywidualizacji zarówno w sferze nauczania jak i wychowania jest ogromnie ważne dla układów między nauczycielem – wychowawcą a uczniem – wychowankiem. Zasada ta promuje ucznia, sprawia, że ma on świadomość bycia postrzeganym przez nauczyciela jako odrębna jednostka w zespole klasowym. Z punktu widzenia rozwoju osobowości jest to ważne, a jak wiadomo wychowanie fizyczne to nie tylko kształtowanie układu mięśniowego.
Jak indywidualizować pracę z uczniem?
W tym celu przedstawiam dwa scenariusze lekcji zaopatrzone komentarzem. Chciałabym zwrócić uwagę na działania nauczyciela zmierzające do usamodzielniania dzieci i młodzieży w procesie nauczania i wychowania.
Propozycja I
Zadania dydaktyczne:
- Kształtowanie sprawności ogólnej na torze przeszkód.
- Doskonalenie umiejętności zachowania równowagi w różnych warunkach.
Zadania wychowawcze:
Wdrażanie do samodzielnego podejmowania aktywności ruchowej podczas zajęć w szkole i poza szkołą.
Klasa:
I szk. podst.
Ilość ćwiczących:
21
Czas trwania:
45 min
Przybory:
ławeczki – 4, materace – 3, piłki lekarskie – 10, szarfy – 8, skrzynia, krzesło, linki – 2, magnetofon.
| TREŚĆ LEKCJI | WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO – METODYCZNE |
|
Część wstępna 1. Powitanie, przedstawienie zadań. Zachęcenie dzieci do aktywnego udziału w lekcji. 2. Zabawa przy zwalonym drzewie – w parach: jedno dziecko jest drzewem – przeszkodą, którą drugie pokonuje w dowolny sposób. 3. Ćwiczenia kształtujące w formie opowieści ruchowej pt. Wycieczka do lasu: – marsz po równej drodze – wspinanie się pod górkę – rozglądanie się we wszystkie strony – zbieranie szyszek z ziemi i rzut w kierunku drzewa – wyskok do gałęzi – przeskoki przez dołki – bieg z górki – przeprawa przez rzekę – naśladowanie zwierząt leśnych: zając, żmija, żaba, niedźwiedź…. – ucieczka przed dzikiem – ćwiczenia ruchowe na polanie – powrót do domu Część główna 1. Przejście równoważne z utrudnieniem: a) marsz z woreczkiem na głowie, przysiad co drugi krok b) chód bociani z woreczkiem na głowie, należy przejść tak, aby nie potrącić leżących na ławce piłek lekarskich c) wykonanie trzech przejść przez szarfę poruszając się na ławce 2 Sprawnościowy tor przeszkód: a) przejście pod krzesłem b) czworakowanie na ławeczce c) przejście przez szarfę d) czołganie e) przejście przez szarfę f) naskok na skrzynię g) przejście przez szarfę h) przeskoki obunóż przez piłki lekarskie 2. Gry rekreacyjne: ringo, jazda na wrotkach, kometka.
Zadania dodatkowe 1. Marionetki- dzieci w rytm muzyki tańczą tak, jak marionetki pociągane za sznurek. 2. Tańczy głowa, ręce, nogi – w rytm wystukiwany na bębenku 3. Dzieci tańczą – wykonują ruchy odpowiednią częścią ciała. 4. Każdy ruch jest reakcją na dźwięk. Część końcowa 1. Porządkowanie miejsca ćwiczeń 2. Zabawa dyrygent – wybrane dziecko stara się odgadnąć kto z siedzących jest inicjatorem różnych ruchów. 3. Podsumowanie. Pożegnanie.
|
Dzieci w siadzie skrzyżnym Rozsypka z uwzględnieniem bezpiecznych odległości między parami.
W rozsypce.
Dzieci same wybierają sobie ćwiczenie kierując się swoimi umiejętnościami Można wykonać więcej niż jedno ćwiczenie.
Najpierw (2 – 3 razy) dzieci pokonują tor według objaśnienia N, potem każde samo wymyśla sposób pokonania toru
Wybór należy do dzieci.
U ćwiczą w luźnej rozsypce,
Na obwodzie koła w siadzie skrzyżnym. |
Komentarz do lekcji
Niemalże przez całą lekcję przewija się indywidualizacja. Uczniowie angażują do pracy nie tylko aparat ruchowy, lecz także swoją wizję, a przede wszystkim zostają pobudzeni do samodzielnego i twórczego poszukiwania rozwiązań stawianych przed nimi zadań.
Cała część wstępna stwarza dzieciom możliwość ciągłego dokonywania wyboru rodzaju ruchu ilustrującego treści podawane przez nauczyciela. Nauczyciel nie narzuca uczniom sposobu wykonania zadania. Każde dziecko wykona taki ruch, jaki samo wymyśli. Będzie to ruch skojarzony z określoną sytuacją. Taką możliwość mają uczniowie przy stosowaniu metod twórczych.
Część główna w formie pracy w zastępach przeplatana zabawami o charakterze odprężającym i ożywiającym została tak zaplanowana, aby możliwe było stosowanie zasad indywidualizacji w doskonaleniu ćwiczeń równoważnych.
W ćwiczeniach tych uczniowie mają do wyboru jedno z trzech zadań o podobnych treściach lecz różnym stopniu trudności. Dzieci mniej sprawne będą wykonywać ćwiczenia najprostsze, a dzieci przeciętnie sprawne zadania o wyższym stopniu trudności. Indywidualizacja w nauczaniu odbywa się tu za pomocą zróżnicowania zadania ruchowego w zależności od stopnia opanowania poszczególnych umiejętności.
Tor przeszkód uczniowie pokonują w dwojaki sposób. Pierwsza wersja opiera się na odtworzeniu go według pokazu lub opisu nauczyciela. Druga to danie uczniom możliwości dowolnego dostosowania ruchu do ustawionych przeszkód, a także do potrzeb i umiejętności. Rodzaj ruchu, tempo i natężenie wysiłku jest regulowane przez każde dziecko oddzielnie. Z uwagi na różny poziom sprawności i wydolności można także różnicować ilość powtórzeń.
Trzecie zadanie w lekcji to tzw. „mała rekreacja” jako przygotowanie do rekreacji ruchowej poza szkołą.
Propozycja II
Zadania dydaktyczne:
- Kształtowanie poczucia rytmu i ekspresji twórczej w ćwiczeniach z muzyką.
- Wyzwalanie inwencji dotyczącej kształtowania własnej sprawności fizycznej: zwinność, skoczność, siła, zręczność.
Zadania wychowawcze:
- Aktywizowanie uczennic do samo usprawniania się.
Klasa:
VI dziewczęta szkoły podstawowej
Ilość ćwiczących:
12
Czas trwania:
45 min.
Przybory:
wstążki gimnastyczne (12), skakanki (3), szarfy (3), ławki (3), materace ( 10), skrzynia, odskocznia, magnetofon.
| TREŚĆ LEKCJI | WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO – METODYCZNE |
|
Część wstępna 1. Powitanie, podanie zadań. 2. Improwizacja ruchowa ze wstążką gimnastyczną. 3. Ćwiczenia kształtujące poszczególne partie mięśni i cechy motoryczne z przyborami: laski, laski gimnastyczne, piłki, szarfy, skakanki.
Część główna 1. Ćwiczenia zwinności, zręczności, równowagi: układ równoważny na odwróconej ławeczce 2. Ćwiczenia zwinności i siły: układ ćwiczeń, – leżenie przewrotne – leżenie przerzutne – podpór łukiem, leżąc tyłem (mostek g.) – stanie na rękach z asekuracją – przewrót w przód – przewrót w tył – przerzut bokiem – skok zajęczy 3. Naskok kuczny na 4 części skrzyni lub skok kuczny przez skrzynię.
Zadania dodatkowe – dwa podskoki obunóż w miejscu, trzeci – z przysiadu wyskok w górę, ramiona przodem w tył za głowę (wygięcie ciała w łuk, jak w czasie zeskoku ze skrzyni), powrót do przysiadu. 4. Ćwiczenia kształtujące zwinność, skoczność, siłę różnych grup mięśniowych z przyborem lub bez.
Sposoby przejść z jednego zadania do drugiego: – krokiem polki – cwałem bokiem z nietypowym ułożeniem ramion – chód baletnicy – chód robota Część końcowa 1. Zebranie przyborów i odstawienie ich na miejsce. 2. Zabawa Rzeźba. Partner – rzeźbiarz stara się nadać określony przez siebie kształt koledze. 3. Podsumowanie i pożegnanie. |
W szeregu: Każda U ćwiczy indywidualnie. Podział na cztery dowolne zespoły Każdy przybór służy do przygotowania innej części ciała: · skakanka – obręcz biodrowa i NN · laski gimnastyczne –obręcz barkowa i RR · piłki – tułów · szarfy – ćwiczenia wszystkich grup mięśniowych. Zespoły na sygnał nauczyciela zmieniają przybór. Każda U sama wymyśla i dozuje sobie ćwiczenia.
Łączenie ćwiczeń w dowolny sposób. Można ćwiczyć razem z koleżanką. Jeśli któraś z uczennic nie może wykonać układu ze względu na skoliozę, nie wyłączamy jej z zespołu lecz polecamy wykonanie wcześniej przygotowanych ćwiczeń korekcyjnych.
U, które nie potrafią przeskakiwać skrzyni wykonują naskok. Odległość od odskoczni, skrzyni, długość rozbiegu jest dostosowana do możliwości uczennic.
Zadania dodatkowe wykonywane są
Można ćwiczyć indywidualnie lub parami. Każda U wykonuje takie ćwiczenia, które kształtują jej najsłabiej rozwiniętą cechę motoryczną. Dobór ćwiczeń, ilość powtórzeń, rodzaj przyboru według indywidualnego wyboru U.
Każdy zespól porządkuje swoje miejsce ćwiczeń. W parach, w rozsypce.
|
Komentarz do lekcji
W zaproponowanej lekcji główny nacisk położono na kształtowanie samodzielności, przygotowanie uczennic do samodzielnego, aktywnego tworzenia obrazu lekcji, a tym samym kształtowania umiejętności zorganizowania i przeprowadzenia dowolnych zajęć ruchowych. Zadania główne odnoszące się do aktywizowania uczennic w kierunku samo usprawniania się daje duże możliwości stosowania indywidualizacji. Aby nasi uczniowie usprawniali się sami, muszą znać swoje potrzeby i umiejętności, a także wiedzieć, co dla każdego z nich jest najlepsze.
W części wstępnej zasada indywidualizacji ogranicza się do dowolnego wyboru ruchu, dostosowania do własnych umiejętności wykonawczych. Uczennice tańczą ze wstążką tak jak potrafią. Same potrafią więcej wydobyć z siebie, niż zrobiłby to nauczyciel polecający odtworzyć pewien ruch w postaci obowiązkowego układu tanecznego. W czasie improwizacji nauczyciel ma okazję zobaczyć dużą różnorodność, nie tylko umiejętności. Może on zaobserwować jak różnorodne osobowości mają jego uczennice i jak bardzo odmiennie powinny być przez niego traktowane.
W części głównej w zadaniu pierwszym, drugim i czwartym zasada jest ta sama: znając swoją sprawność i umiejętność Uczennica sama dokonuje wyboru odpowiedniego zadania ruchowego dla siebie, wykonuje to co lubi, co potrafi lub to co chce doskonalić. Zadanie trzecie nie daje możliwości wyboru. Nauczyciel znając swoje uczennice sam przydziela im konkretne zadanie: naskok na skrzynię lub przeskok przez nią. W zależności od predyspozycji indywidualnych, można regulować odległość odskoczni od skrzyni, a także długość rozbiegu. W przypadku kłopotów z wykonaniem zadania głównego uczennice mogą wykonywać zadania dodatkowe, które pomogą im w realizacji ćwiczenia właściwego. Tu również wprowadzamy indywidualizację.
W części końcowej lekcji przeprowadzamy zabawę wyzwalającą inwencję twórczą. W podsumowaniu zajęć staramy się w widoczny sposób różnicować dokonania poszczególnych uczennic.
O tym jak indywidualizować pracę z uczniem w edukacji wczesnoszkolnej informuje również załącznik z Kuratorium Oświaty.
Załącznik do artykułu: https://kuratorium.bydgoszcz.uw.gov.pl/download/zal_00005601_01_01.pdf
Autor:
Ewa Szamocka
