Wielu uczniów przyznaje, że niechętnie chodzi do szkoły, ale tylko dla niektórych wiąże się to z faktycznie ogromnym wyzwaniem. Lęk szkolny – zwany też fobią szkolną – to głęboki problem emocjonalny, który doprowadza, chociażby do skarg na złe samopoczucie i innych form unikania lekcji. Jaka jest specyfika tego lęku i jakie sposoby można wykorzystać, by pomóc uczniom, którzy się z nim zmagają?
Czym naprawdę jest lęk szkolny?
Na wstępie trzeba podkreślić, że nie należy mylić prawdziwej fobii szkolnej z lenistwem czy krnąbrnością ucznia, a w takich przypadkach łatwo o złe interpretowanie zachowań dziecka. Lęk szkolny – skolionofobia – to zaburzenie lękowe, które charakteryzuje się silnym, uporczywym i często irracjonalnym strachem związanym ze środowiskiem szkolnym.
Najważniejszą cechą przypadłości jest intensywny niepokój, a nawet panika na myśl o pójściu do szkoły, co prowadzi do trudności z regularnym uczęszczaniem na zajęcia. Objawy są różnorodne i mogą manifestować się na płaszczyźnie fizycznej, emocjonalnej i behawioralnej. Uczniowie często skarżą się na dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha czy głowy. Symptomy te nierzadko pojawiają się rano przed wyjściem do szkoły lub nawet wieczorem dnia poprzedniego, a ustępują, gdy dziecko otrzymuje pozwolenie na pozostanie w domu.
Przyczyny lęku szkolnego są złożone i często wieloczynnikowe. Mogą obejmować trudności w nauce i strach przed porażką czy oceną, problemy w relacjach rówieśniczych, lęk separacyjny i trudności z rozstaniem z opiekunem, stresujące wydarzenia życiowe (jak choćby przeprowadzka czy rozwód rodziców), negatywne doświadczenia z nauczycielem lub poczucie braku bezpieczeństwa w szkole. Dochodzą też do tego indywidualne predyspozycje dziecka, jak wysoka wrażliwość czy niska samoocena.
Jak pomóc uczniowi zmagającemu się z lękiem szkolnym?
Nauczyciel pełni niezwykle ważną rolę w procesie pomocy uczniowi cierpiącemu na fobię szkolną, a podstawą jest stworzenie w klasie atmosfery bezpieczeństwa, zaufania, akceptacji i przewidywalności. Taka wspierająca przestrzeń stanowi fundament dla wszelkich dalszych działań. Ważne jest utrzymywanie stałej rutyny i informowanie uczniów z wyprzedzeniem o wszelkich zmianach w planie dnia czy nietypowych wydarzeniach, co może znacząco obniżyć poziom niepokoju.
Warto też rozważyć wyznaczenie w szkole „bezpiecznego miejsca”, do którego uczeń może się udać na krótko w chwili silnego stresu, aby odzyskać równowagę. Niezbędne jest również aktywne przeciwdziałanie wszelkim formom przemocy rówieśniczej i dbanie o pozytywne relacje w klasie. Ważna jest w tym wszystkim empatyczna komunikacja – oznacza to, że nauczyciel powinien starać się aktywnie słuchać ucznia, traktować jego obawy poważnie, bez oceniania czy bagatelizowania. Niezwykle ważna jest rola każdego nauczyciela, ale przede wszystkim wychowawcy, który odpowiednio może wpływać na zachowanie uczniów w klasie. Dobrze przygotowane środowisko, to najbliższe – klasowe – jest często kluczowe w eliminacji lęku szkolnego u dzieci.
Budowanie relacji opartej na zaufaniu z przynajmniej jednym dorosłym w szkole jest niezwykle istotnym czynnikiem chroniącym. Warto prowadzić regularne, krótkie rozmowy z uczniem, dając mu poczucie bycia zauważonym i zrozumianym. Należy też – co bardzo ważne – unikać publicznego krytykowania czy stawiania ucznia w centrum uwagi wbrew jego woli.
Istotne okaże się też docenianie wysiłku i postępów ucznia, a nie tylko końcowych wyników. Warto aktywnie poszukiwać i wzmacniać mocne strony ucznia, stwarzając mu okazje do doświadczania sukcesu i budowania poczucia własnej wartości. Dziecko podbudowane w ten sposób pozytywnymi sygnałami i sytuacjami może stopniowo pozbywać się lęku szkolnego, oczywiście w odpowiednich warunkach.
Fobia szkolna stanowi więc realne zagrożenie dla procesu nauczania niektórych dzieci, jednak można sobie z nią poradzić, przede wszystkim opierając się na współpracy nauczyciela, szkolnego pedagoga i rodziców. Warto z pewnością podejmować wszelkie starania, by sytuację poprawić, bo ignorowanie problemu – lub bagatelizowanie go – może mieć niezwykle negatywny wpływ na przyszłość ucznia w systemie edukacji.
