Lęk jest naturalną odpowiedzią na wszystko co zaburza nasze poczucie bezpieczeństwa. Stanowi mechanizm, który umożliwia odpowiednią reakcję na przewidywane zagrożenie. Można porównać go do alarmu samochodowego, który ostrzega przed złodziejami. Czasem taki alarm włącza się na przykład w wyniku usterki technicznej czy z powodu silnego wiatru. Podobnie jest z lękami- zamiast motywować do ostrożności lub zwrócenia się o pomoc potrafią paraliżować, uniemożliwiać normalne życie. Dlatego gdy nasze dziecko zdradza objawy lęku, mądre wspieranie go w radzeniu sobie z nim może budować jego odporność emocjonalną i zapobiegać problemom psychicznym w przyszłości.
Czego boją się dzieci w dobie pandemii?
Dzieci początkowo bały się tajemniczego wirusa, teraz raczej już się z nim oswoiły. Mogą jednak nadal bać się, że zachorują one lub ktoś z ich bliskich. Częsta jest obawa o zarażenie bliskiej osoby, która z powodu wieku lub przewlekłych chorób, znajduje się w grupie ryzyka. Dzieci obawiają się utraty bliskich, ale i poczucia winy z powodu przyniesienia choroby do domu. Te z nasilonym lękiem o zdrowie mogą doszukiwać się objawów choroby, przesadnie dbać o dezynfekcję rąk i przedmiotów, unikać wychodzenia z domu.
Oprócz lęków wynikających wprost z zagrożenia zachorowaniem dużo dzieci obawia się też wpływu ograniczeń na ich życie społeczne i naukę. Niektóre boją się o swoje przyjaźnie, gdy możliwe są tylko wirtualne kontakty. Ambitne nastolatki często negatywnie oceniają zdalną edukację. Uważają, że tracą nie chodząc do szkoły, że nie będą dobrze przygotowane do czekających je egzaminów. Dzieci, które mocno odczuwały stres związany z samym chodzeniem do szkoły, po długim czasie siedzenia w domu odczuwają lęk na myśl o powrocie do stresującego ich środowiska. Inne z kolei przeżywają niepokoje związane z niewłaściwie realizowaną nauką zdalną, na przykład ciągłe odpytywanie, wymóg odpowiadania z zamkniętymi oczami, aby nie ściągać, trudności techniczne, które mogą oznaczać wpisanie nieobecności lub jedynkę za brak pracy domowej. Wiele dzieci widząc problemy rodziców przejmuje ich lęki dotyczące przyszłości związane z rosnącym zadłużeniem, brakiem pracy, pogarszającym się stanem zdrowia.
Jak reagować na oznaki lęku u dziecka/nastolatka?
Dziecko może wyrażać swoje leki wprost, mówiąc „boję się…” Może zadawać bardzo dużo pytań, upewniać się na przykład czy rodzic na pewno nie zachoruje, rozmawiać na temat informacji usłyszanych od kolegów, członków rodziny, z telewizji czy internetu. Młodsze dzieci „przyklejają się” do rodzica, bardzo źle znoszą wszelkie rozstania, nie zasną bez obecności mamy czy taty, często wędrują do ich łóżka. Lęk może prowadzić do unikania pewnych miejsc, osób, zachowań. Zdarza się, że dziecko odmawia wychodzenia z domu, nie chce jechać w odwiedziny do dawno niewidzianych krewnych, nie loguje się na lekcje, przestaje się uczyć, żeby nie myśleć o egzaminach. Lęk może przejawiać się w postaci zachowań agresywnych, wybuchów złości, wycofania i zamknięcia się w sobie. Nasilone obawy mogą też powodować zaburzenia snu, różnego rodzaju bóle, np. głowy czy brzucha, zawroty głowy, słabszy lub nadmierny apetyt.
Dobrze aby lęk u dziecka był zauważony i zaakceptowany jako emocja, do której dziecko ma prawo, która jest normalną częścią ludzkiego doświadczenia.
Co warto robić:
- Zauważ lęk dziecka. Czasem nie jest to oczywiste, zwłaszcza u nastolatka, który może sam nie uświadamiać sobie lęku lub nie chcieć się do niego przyznać.
- Mów dziecku, że lęk jest czymś naturalnym i powszechnym. Każdy się czegoś boi. Możesz opowiedzieć mu o własnych lękach z dzieciństwa. Obecnie wszyscy mierzymy się z sytuacją kryzysową, w czasie której mamy prawo szczególnie silnie doświadczać różnego rodzaju obaw.
- Naucz dziecko, że lęk jest jak alarm, który czasem ostrzega i pomaga przygotować się do obrony przed zagrożeniem, a czasem włącza się bez potrzeby. Próbujcie razem ustalić kiedy lęk może być pomocny, a kiedy jest nadmiarowy i utrudnia życie.
- Zaproponuj dziecku sposoby na zmniejszenie nadmiernego lęku. Często pomaga przytulenie się, rozmowa z rodzicem, napisanie do przyjaciela. Może to być też aktywność fizyczna, głębokie oddychanie, samouspokojenie się przy pomocy racjonalnego myślenia, rysowanie czy słuchanie muzyki.
Czego nie robić:
- Nie mów dziecku, że jego lęki są dziecinne, irracjonalne, nie zawstydzaj go.
- Nie wzmacniaj lęku przez wyręczanie dziecka w czynnościach, których unika.
- Nie udawaj, że niczego się nie boisz.
- Nie zalewaj dziecka własnymi lękami, pokazuj mu swoje emocje stosownie do jego możliwości i etapu rozwoju.
Czasem narastające lęki wywołują tak dużo objawów lub zachowań unikowych, że bardzo utrudniają codzienne życie. Kiedy widzimy, że nasze dziecko jest w częstym niepokoju, skarży się na różnego rodzaju bóle mimo braku chorób somatycznych lub z lęku wycofuje się z lubianych przedtem aktywności, warto udać się na konsultację do psychologa, psychoterapeuty dziecięcego lub psychiatry.
Dodatek do artykułu przedstawia propozycję plakatu, na którym dziecko umieszcza własne sposoby na opanowanie lęku.
Autor: Anna Biernacka
Bibliografia
Rapee R. M. i in. (2017). Lęk u dzieci. Poradnik z ćwiczeniami. WUJ
Schab L. M. (2017). Lęk i zamartwianie się u nastolatków. WUJ
Turrell S. L. i in. (2020). Dorastanie bez lęku. GWP
