Dobra pamięć przydaje się w wielu sytuacjach życia codziennego. W szkole umożliwia szybkie przyswajanie nowej wiedzy, poradzenie sobie na sprawdzianie, zwiększa aktywność podczas lekcji. W kontaktach z rówieśnikami ułatwia rozwiązywanie konfliktów, daje możliwość rozbawienia kolegów zapamiętanym żartem, zaimponowania wiedzą. Dobra pamięć usprawnia organizację życia – łatwiej jest mieć plan lekcji w głowie niż stale go sprawdzać. Osoba z dobrą pamięcią jest bardziej wiarygodna, ma poczucie kontroli nad rzeczywistością.
Jak trenować pamięć dziecka poprzez rozwój szeregu umiejętności związanych z zapamiętywaniem?
1. KONCENTRACJA
Zanim zaczniemy zastanawiać się jak trenować pamięć, warto zwrócić uwagę na fakt, że u podstaw pamięci leży umiejętność koncentracji uwagi. To ona decyduje o tym, czy dany materiał zostanie w ogóle zauważony, a następnie “zapisany” w magazynie pamięci długoterminowej. Najłatwiej skupić się na tym, co nas interesuje, budzi pozytywne skojarzenia, sprawia przyjemność. Małe dzieci są wstanie skupić się na bardzo krótki czas, a ich koncentracja w dużym stopniu zależy od zainteresowania przedmiotem. Starsze dzieci koncentrują się bardziej świadomie na treściach, które chcą przyswoić, ale w dalszym ciągu zainteresowanie przedmiotem lub pozytywne emocje związane z osobą nauczyciela są dla nich najważniejszym czynnikiem/wyznacznikiem sukcesu.
Jeżeli chcemy pomóc dziecku skupić się na nauce danego materiału lub umiejętności, pokażmy mu jak można uatrakcyjnić to zadanie, na przykład przez odgrywanie ról, rysowanie, tworzenie opowieści.
Do wyboru jest bardzo wiele tzw. mnemotechnik, które oprócz samego ułatwiania zapamiętywania, pomagają także w skupieniu uwagi przez swoją atrakcyjność. Do tego dochodzą filmy i gry edukacyjne, zarówno planszowe, jak i te komputerowe. Dodatkowo pomocne jest odpowiednie otoczenie, pozbawione rozpraszających bodźców: uporządkowane biurko, cisza lub wybrana przez dziecko muzyka. Ponieważ dzieci często potrafią doskonale skupić uwagę na tym, co je interesuje, zachęcajmy je do koncentracji na mniej atrakcyjnych zadaniach i doceniajmy ich wysiłki, a nie tylko wymierny sukces.
2. PAMIĘĆ OPERACYJNA
Dobra pamięć operacyjna (robocza) ułatwia przeniesienie nowo absorbowanej wiedzy do magazynu pamięci długoterminowej. Jej pojemność nie różni się znacząco u różnych osób: może pomieścić od 5 do 9 elementów, czyli na przykład nazwisko i adres lub numer telefonu komórkowego, początek zdania, którego chcemy nauczyć sie na pamięć. Umożliwia operowanie nowymi informacjami oraz wydobywanymi z magazynu pamięci długoterminowej. Jest niejako pośrednikiem między informacjami otrzymanymi z narządów zmysłów, a pamięcią długoterminową. Pozwala przechować na pewien niedługi czas informacje potrzebne do wykonania zadania np. odpowiedzenie na pytanie nauczyciela, zrozumienie zadania tekstowego z matematyki, przepisywanie z tablicy.
Pamięć roboczą można trenować przez takie gry jak memory, warcaby, gry słowne, w których trzeba powtarzać wydłużający się łańcuszek słów.
3. SYSTEM WIEDZY O ŚWIECIE
Łatwiej przyswajamy informacje, które możemy włączyć do istniejących już w głowie schematów. Dlatego obszerna wiedza o świecie usprawnia działanie pamięci. Nowe informacje mogą być łatwiej zapamiętane, gdy można je obudować całą siecią skojarzeń. Wiedzę można nabywać w bardziej atrakcyjny sposób przez wyszukiwanie ciekawostek w Internecie, robienie projektów na dany temat, branie udziału w różnego rodzaju quizach. Warto pytać dzieci o to, co je ostatnio zaciekawiło, czego nauczyły się o świecie, doceniać ciekawość poznawczą. W przypadku małych dzieci niezwykle ważne jest cierpliwe odpowiadanie na niekończące się pytania “dlaczego?”.
5. NAUKA W RUCHU
Ruch dodaje nam energii, dotlenia, pozwala obniżyć wewnętrzne napięcie, wyzwala poprawiające nastrój endorfiny. Jest naturalną potrzebą dzieci. Nauka w połączeniu z ruchem jest dużo bardziej atrakcyjna, a wyzwalające się przyjemne emocje dodatkowo ułatwiają zapamiętanie materiału.
W ruchu można uczyć się języków obcych, fragmentów poezji czy prozy, dowolnego materiału przekształconego w piosenkę lub wiersz. W szkole, którą stworzył Ron Clarck, dzieci uczą się tańcząc i ruszając, większości materiału pamięciowego. Jest to bardzo dobra forma nauki dla dzieci nadpobudliwych psychoruchowo, które w ogóle nie potrafią skoncentrować się siedząc nieruchomo przy stoliku. Dodatkowo dzieci zyskują możliwość zrównoważonego rozwoju – nie tylko przyswajają informacje, ale również ćwiczą siłę mięśni, zwinność i refleks, koordynację całego ciała.
8. POZYTYWNE EMOCJE
Wiadomo, że pamięć lepiej działa, gdy jesteśmy odprężeni, a materiał dobrze nam się kojarzy. U dzieci kluczowe znaczenie ma osoba nauczyciela. Skuteczny nauczyciel to nauczyciel mający ze swoimi uczniami dobrą, ciepłą relację. W nauczaniu wielu przedmiotów można wykorzystać pobudzające wyobraźnię i przynoszące pozytywne emocje skojarzenia (takie jak atomy, które wyciągają do siebie “łapki” w tłumaczeniu wiązań chemicznych, wierszyki o pratchawcach czy żarty matematyczne). Pomocne są także atrakcyjnie skonstruowane gry edukacyjne z ładną grafiką i dźwiękiem.
9. RÓŻNORODNOŚĆ I ODPOCZYNEK
Mózg zajmujący się długo jednym rodzajem aktywności szybko się męczy. Intensywna praca umysłowa powinna być przeplatana przerwami na odpoczynek i zmianami rodzaju zadań. Warto też zachęcać dzieci do projektów interdyscyplinarnych, które pozwalają uwolnić kreatywność i budować bogatszą sieć skojarzeń w magazynie pamięci. Na przykład przy opracowaniu tematów historycznych można proponować dzieciom komponowanie własnej muzyki pasującej do omawianych wydarzeń (wojna, industrializacja, życie na wsi), tworzenie opowiadań i ich ilustrowanie.
10. DIETA
Dieta wspomagająca pamięć powinna być bogata w witaminy i minerały oraz substancje aktywujące pracę i regenerację struktur układu nerwowego. Zalecane przez dietetyków produkty (banany, orzechy włoskie, ryby morskie czy gorzka czekolada) należy włączać do diety dziecka zgodnie z jego indywidualnymi upodobaniami, z uwzględnieniem alergii pokarmowych i innych uwarunkowań zdrowotnych. Ważnym zadaniem rodziców i nauczycieli jest uświadamianie dzieciom potrzeby dbania o dobrą kondycję ciała i umysłu oraz tworzenie u dzieci nawyku zdrowego odżywiania się, w tym picia wystarczającej ilości płynów.
11. POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA
Odczuwanie stresu może w znaczący sposób zaburzać uczenie się i wydobywanie wyuczonych fragmentów wiedzy z pamięci. Uczniowie bardzo często skarżą się na uczucie “pustki w głowie” podczas sprawdzianu czy odpowiedzi ustnej. Dziecko, które z łatwością odpowiada na różnorodne pytania w domu, z klasówki przynosi jedynkę czy dwójkę.
Codzienne poważne poczucie zagrożenia może spowodować zmniejszenie hipokampów – struktur mózgowia odpowiedzialnych za przechowywanie informacji. Silny lęk przed niemiłą nauczycielką, strach przed złymi ocenami, wyśmianiem przez rówieśników, reakcją rodziców na szkolne niepowodzenia może także znacząco wpłynąć na możliwości uczenia się. Odporność na stres
i poczucie bezpieczeństwa u dziecka można budować przez stawianie mu realistycznych wymagań, wspieranie emocjonalne po porażce, naukę ćwiczeń relaksacyjnych, a w razie poważniejszych problemów – na spotkaniach z psychologiem.
Autor: Anna Biernacka
