Uważność oznacza nastawienie na tu i teraz
Na to, co zauważamy w otoczeniu, w swoim wnętrzu oraz w relacjach z innymi. Oznacza przeciwieństwo działania na tak zwanym autopilocie, kiedy robimy różne rzeczy automatycznie a myślimy o czymś innym. Uważność pozwala uniknąć wielu zagrożeń, zrozumieć potrzeby swoje i innych, obniża poziom stresu, buduje odporność psychiczną na niekorzystne wydarzenia życiowe.
Rodzice mogą skorzystać na praktykowaniu uważności
Rodzice mogą skorzystać na praktykowaniu uważności na wiele sposobów. Często dają z siebie wszystko pracując, wypełniając niezliczone obowiązki domowe i spędzając czas z dzieckiem dbając o jego potrzeby. Prowadzić to może do chronicznego przemęczenia, niedospania, wypalenia. Człowiek, który rozumie swoje potrzeby, potrafi lepiej zadbać o siebie. Jeżeli odpowiednio wcześnie czujemy, że potrzeba nam odpoczynku, że coś dzieje się z naszym zdrowiem – mamy szansę zatroszczyć się o siebie – poprosić o odciążenie z obowiązków partnera, członka rodziny, wziąć dzień urlopu z pracy, w porę zrobić badania kontrolne. Rodzic, który dba o siebie daje dobry przykład swojemu dziecku, uczy go empatii, a w przypadku starszego dziecka – współdzielenia obowiązków. Kiedy jesteśmy wypoczęci – łatwiej nam zachować spokój w trudnych sytuacjach, pomieścić emocje dziecka, powstrzymać się przed niewłaściwymi reakcjami (krzykiem, obwinianiem, lekceważeniem potrzeb dziecka). Potrafimy spojrzeć na pojawiające się trudności z pewnym dystansem, czasem nawet poczuciem humoru, jak na wyzwania, a nie przeszkody. I taka postawę przekazujemy dziecku.
Uważność ma ogromne znaczenie w wyłapywaniu potencjalnych zagrożeń. Znamy wszyscy przypadki, kiedy intuicja jednego z rodziców (często matki, bo ona z racji biologii bywa najbliżej z dzieckiem), pozwoliła zapobiec nieszczęściu, gdy dziecko okazywało się poważnie chore, mimo że pozornie nic na to nie wskazywało. Uważność pozwala wyłapać drobne różnice w poziomie aktywności i zachowaniu malucha, gdy on sam jeszcze nie potrafi powiedzieć, co mu dolega.
Rodzic, który dobrze zna swoje dziecko i jest na nim skupiony, potrafi adekwatnie rozumieć i reagować na wysyłane przez nie sygnały. Początkowo jest to rodzaj płaczu, spojrzenie, ruchy ciała. Wiemy, kiedy niemowlę jest gotowe do interakcji, a kiedy chce odpocząć, kiedy jest głodne, a kiedy ma mokro. Z czasem, gdy dziecko rośnie istotne jest rozumienie znaczenia jakie ma ton głosu, określone słowa, postawa ciała. Uważność pozwala na przykład zrozumieć, że za pełnymi złości słowami nastolatka kryje się wołanie o zrozumienie, może nawet o pomoc.
Rola rodziców – uczenie dziecka kontroli emocji
Niezwykle istotną rolą rodziców jest uczenie dziecka kontroli emocji. Jest to jedna z najważniejszych życiowych umiejętności. Pozwala na adekwatne reakcje w trudnych sytuacjach, na wytrwałość mimo przeszkód, na znoszenie dyskomfortu w celu zrealizowania ważnych planów, powstrzymanie się przed autodestrukcyjnymi zachowaniami, na budowanie zdrowych relacji z innymi. Początkowo dziecko potrzebuje dorosłego opiekuna, który przyjmuje jego wszystkie emocje, odzwierciedlając je mimiką i słowami, jednocześnie zachowując względny spokój. Uspokaja je czułym dotykiem, tonem głosu, słowami pociechy. Pomaga przetrwać wybuchy złości inie ulegając mu ani go nie odrzucając. Dzięki dziesiątkom takim codziennych interakcjom dziecko stopniowo uczy się wyciszać samodzielnie, akceptować własne uczucia i przeżywać je bez destrukcyjnych zachowań.
Jednym z uważnych działań pomagającym zrozumieć dziecko i sprawić, że poczuje się ono zrozumiane jest aktywne słuchanie. Polega ono na dogłębnym wysłuchaniu dziecka, gdy doświadcza ono trudnych emocji, jest zniechęcone, zbuntowane, staje przed niechcianym wyborem, doznało straty, poniosło porażkę. W takiej rozmowie rodzic nie ocenia słów dziecka, nie daje mu rad, nie napomina. Stara się po prostu usłyszeć i zrozumieć co jego dziecko myśli i co czuje w związku z sytuacją. Jednocześnie upewnia się, że dziecko dobrze odczytuje jego intencje – czystego zrozumienia. Jest to czas bycia „tu i teraz” z własnym dzieckiem, które przezywa coś trudnego.
Dopiero gdy emocje opadną można pomóc dziecku znaleźć konkretne rozwiązania, omówić związane z nimi konsekwencje, pomóc podjąć decyzję. Przykłady takich dialogów można znaleźć w znanej książce „Jak mówić, żeby dzieci na słuchały. Jak słuchać, żeby do nas mówiły”, polecanej ze względu na przystępnie podane zasady przyjaznej komunikacji.
Praktyka uważności z dzieckiem
Praktykując uważność w interakcjach z dzieckiem nastawiamy się na poznawanie go. Pojawia się zaciekawienie, chęci odkrywania: jakie ono jest, co je motywuje, a co zniechęca? Poznajemy także własne przeżywanie macierzyństwa i ojcostwa. Pojawiają się istotne pytania: czego dla niego pragnę, jakim chcę, żeby było człowiekiem, gdy dorośnie? Jakie ma naturalne cechy, które można wzmacniać, jakie trudności? Co się we mnie dzieje, gdy czuję jego opór?
Jak się czuję, gdy wyraża intensywne emocje? Taka postawa umożliwia zatrzymanie własnej reakcji czyni nas rodzicami proaktywnymi, którzy nie reagują automatycznie na określone wypowiedzi, ale podejmują świadomą decyzję jak się zachować. Mamy wtedy szansę postąpić w zgodzie z wartościami, które chcemy pokazywać dziecku z nadzieją, że z czasem przyjmie je jako własne.
Oczywiści, jeżeli to się nie uda, bo emocje wezmą górę i na przykład nakrzyczymy na dziecku lub wypowiemy raniące słowa, zawsze można wrócić później do tej sytuacji i przeprosić. Tutaj również świadome koncentrowanie się na tym co się dzieje w relacji może pomóc. W dodatku do artykułu można znaleźć zachętę do uważności w swoich codziennych działaniach skierowanych do dziecka, aby być bardziej świadomym rodzicem.
Uważność na dziecko oznacza też okazywanie zainteresowania tym co dziecko lubi. Małe dzieci na ogół chętnie wpuszczają rodziców do swojego świata, w przypadku nastolatka różnie z tym bywa. Młody człowiek potrzebuje mieć po prostu swoje prywatne sprawy. Jednak często zamyka się w sobie i wycofuje z relacji z powodu negatywnych doświadczeń. Zdarza się, że gdy próbuje opowiedzieć o czymś co go fascynuje słyszy głosy krytyki, napomnienia. „Jak można słuchać takiej muzyki”, „Te gry – jedna głupsza od drugiej”, „Każdy teraz myśli, że zostanie jutuberem i będzie zarabiał złote góry”. Zaangażowany rodzic zaciekawiony własnym dzieckiem nawet jeśli chciałby widzieć u swojego dziecka innego rodzaju pasje, chętnie ogląda z nim filmiki na youtube, zagra czasem w Minecraft, gry na Robloxie czy Star Stable, potraktuje poważnie nawet mało konkretne plany zostania internetowym celebrytą. Zamiast mówić „nic z tego nie będzie” zapyta „co cię w tym kręci?” lub „od czego chcesz zacząć”? Im lepiej znamy nasze dziecko, tym lepiej rozumiemy jego potrzeby, trudności, mocne strony i możemy je skuteczniej wspierać.
Pozytywne aspekty praktykowania uważności
Uważność praktykowana w kontaktach z dzieckiem może znacząco pogłębić więź, usprawnić komunikację, zwiększyć poczucie kompetencji rodzica, budować poczucie własnej wartości u obu stron. Z kolei własna praktyka uważności, dzielenie się swoimi doświadczeniami może zachęcić dziecko do naśladowania. Warto wykorzystać tę szansę i zaproponować wspólne ćwiczenia. Jest to dobry sposób na wyciszenie przed odrabianiem lekcji czy pójściem spać. Obserwując swojego uważnego rodzica i wykonując ćwiczenia dziecko staje się mniej impulsywne, spokojniejsze, bardziej odporne na stres.
Kliknij poniżej i sprawdź nasz dodatek do tego artykułu.
Uważne rodzicielstwo w praktyce – plik PDF
Literatura do poczytania:
Faber A., Mazlish E. (2013) Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Wydawnictwo Media Rodzina – oraz inne książki tych autorek o komunikacji w rodzinie
Greenland S. (2017). Zabawa w uważność. Mindfulness i medytacja dla dzieci, młodzieży i rodzin. Wydawnictwo Galaktyka.
Snel E. (2018). Uważność i spokój żabki. Wydawnictwo CoJaNaTo
Snel E. (2018). Moja supermoc. Uważność i spokój żabki. Wydawnictwo CoJaNaTo
Snel E. (2018) Daj przestrzeń… i bądź blisko. Mindfulness dla rodziców i ich nastolatków. Wydawnictwo CoJaNaTo
